Cornelis van Andel was geboren te Andel als 2e kind in 1782 uit een gezin van 12 kinderen.
Hij kocht op 8 oktober 1816 in Gorinchem “… een Paarden oliemolen en erve deszelfs aan- en toebehooren, gebouwen, zolderingen, oliebakken, steenen legger en groote loopers molensteenen, fornuis, vormen olieblokken met voor- en naslagwerk en voorts met de daarachter en naast gelegen erven, wagenhuis en lootzen …” verder “twee knechtswoningen en erven, staande en gelegen naast en ten noorden van denzelven molen te Gorinchem aan de westzijde van de Keizerstraat gekenmerkt A No. 158“.
Ondanks dat zijn bedrijf in Gorinchem was kwam Cornelis niet in Gorinchem wonen, hij bleef in Andel en overleed in 1832 op 50 jarige leeftijd. De derde zoon, Teunis van Andel, geboren in 1808, vertrok naar Gorinchem en zette het bedrijf voort.
Teunis, aan wie het bedrijf haar naam dankt, ging met zijn tijd mee en verving de paarden in de oliemolen door stoomkracht. Dit gaf hem een voorsprong op zijn concurrentie door grotere productiemogelijkheden tegen lagere kosten. Hij zette ook een stijfselmakerij en een stoommeelfabriek op. In 1872 werd de eerste steen gelegd voor de nieuwe fabriek.
Dit was nog niet alles, samen met een aantal anderen (waaronder één van zijn broers, Jan) kocht hij in 1839 de Gorkumsche Stoombootonderneming die een beurtvaart onderhield op Middelburg in Zeeland. Hiermee had van Andel ook het transport van tarwe uit Zeeland voor de meelfabriek in eigen hand waarmee hij ook een betere concurrentiepositie verkreeg.
Teunis deed het ook goed bij de lokale bevolking. Hij werd in juli 1870 ook verkozen tot lid van de Gemeenteraad. Zijn zoons Cornelis en Arnoldus werkten voor hem binnen het bedrijf. Cornelis deed het niet slecht, op 11 maart 1881 werd hij tot burgemeester van Gorinchem verkozen. Niet lang erna overleed Teunis, op 13 oktober 1881.
Cornelis en Arnoldus zetten het bedrijf voort onder de naam ‘Firma Teunis van Andel’, er was nog een ander familielid in de zaak betrokken. Arnoldus Gijsbertus Wilhelmus van Andel, een neef van Teunis van Andel (en vader van de arts Martinus Antonie van Andel).
Op 10 november 1887 kreeg de firma een flinke tegenslag. Die dag werd de meelfabriek door brand verwoest. Emck maakt hier ook melding van in zijn Kroniek. De brand die rond half acht ’s avonds startte was vermoedelijk veroorzaakt door oververhitting van een machine op de bovenste verdieping van de fabriek. De brandweer arriveerde al snel, maar de brand was hevig, er werden meer spuiten bijgehaald, zo ook drie brandspuiten van het in de stad gevestigde garnizoen. De hele stad was door brand verlicht en rook naar verbrand meel. Flarden van verbrande meelzakken kwamen op verschillende plekken in de stad terecht, onder andere op de kermistenten op de Grote Markt. Om drie uur ’s nachts werd het sein brand meester gegeven. De firma was niet verzekerd en de meelfabriek werd niet herbouwd.
In 1876, een tijd voordag A.G.W. van Andel het bedrijf over had genomen, had hij de districtsvertegenwoordiging van de mijnbouwonderneming Franz Haniel & Co bemachtigd. Hiermee werd de grondslag gelegd voor de steenkolen groot- en kleinhandel.
Twee zoons (Arnoldus Gijsbertus Wilhelmus Jr. en Gijsbert) stapten ook in in het bedrijf in respectievelijk 1903 en 1910.
Cornelis (de burgemeester) en zijn vrouw van Andel-Smit zetten zich tijdens het burgemeesterschap hard in voor de armen in de stad. Ze waren populair, in de Lingewijk werd jaren later de “van Andel-Smitstraat” naar mevrouw van Andel-Smit vernoemd. De Gemeenteraad besloot daartoe in september 1909.
Niet veel later brak de Eerste Wereldoorlog uit. Dit had uiteraard ook gevolgen voor de graanhandel. Die kwam vrijwel stil te liggen. De graanhandel werd geliquideerd. In 1917 werd het grootste deel van het eigen vervoer (de schepen) verkocht. Een motorboot werd aangehouden. Deze motorboot onderhield de verbinding met Rotterdam over water. Enkele maanden later werd er toch weer een nieuw schip aangeschaft voor kolentransport.
De steenkolenhandel vormde toen reeds de voornaamste bron van inkomsten en breidde stevig uit. In 1919 en 1920 werd de firma vertegenwoordiger voor een aantal andere steenkolen mijnen.
A.G.W. van Andel sr. overleed in april 1923 nadat hij meer dan 45 jaar het bedrijf had aangestuurd. De zoons Arnold en Gijsbert zetten de zaak voort. Acht jaar na zijn dood, in 1931, werd een aparte afdeling vloeibare brandstoffen gestart. Er werd al voor die tijd gehandeld in vloeibare brandstoffen, de omzet nam steeds verder toe wat een aparte afdeling rechtvaardigde.
Arnoldus G.W. jr. overleed in 1934, Gijsbert bleef over als firmant. Het bedieningsgebied van de firma was niet meer lokaal, maar regionaal.
De zaken gingen goed, en er waren nog nevenactiviteiten. Vanaf 1937 werd een kippenbroodfabriek geëxploiteerd. Deze kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog stil te liggen. Die fabriek werd vervolgens ingezet om antraciet te drogen voor auto-gasgeneratoren. Hiermee was de werkgelegenheid voor een deel geborgd.
In 1941 bestond het bedrijf 125 jaar, maar het kon wegens de tijdsomstandigheden helaas niet uitbundig gevierd worden. Wel werd een boekje uitgebracht met daarin een overzicht van de rijke geschiedenis van het bedrijf. Hierin werd bovenstaande geschiedenis beschreven.
De kolenhandel was voornamelijk werk in de winter, om ook in andere seizoenen voldoende werk en inkomsten te hebben werd ook een groothandel gestart in gewasbeschermingsmiddelen in 1951. Ook de handel in vloeibare brandstoffen nam in die periode sterk toe.
Het terrein aan de Havendijk werd al snel te klein. De kolenopslag werd verplaatst naar de Handelskade. De nieuwe locatie had een eigen spoorwegaansluiting en lag ook aan het kanaal. Ideaal voor de aanvoer van goederen. Het terrein was ook meer geschikt voor de opslag van olie- en gasproducten.
Gijsbert was een geliefd persoon, zakelijk, maar ook erg menselijk. Bij zijn 50-jarig zakenjubileum werd hij in 1960 benoemd tot ereburger van de stad Gorinchem door burgemeester van Rappard. Naast de leiding over de firma was Gijsbert van Andel ook betrokken bij de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal als deskundige / adviseur. Hij was ook voorzitter van de Vereniging van Groothandelaren en medebestuurder van de Stichting Vaste Brandstoffen.
Ook in de stad was hij actief, onder meer als voorzitter van de historische vereniging Oud-Gorcum (1941 – 1948), maar ook in verschillende andere comités. Hij was geridderd in de Orde van Oranje-Nassau en in 1961 werd hij zelfs officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Hij overleed op 16 juni 1965 op 71-jarige leeftijd, bij zijn uitvaart bedekte de Gorcumse vlag zijn kist. Hij werd herdacht in de lokale kranten, maar ook in het blad ‘brandstof en warmte’ dat uitgegeven werd door de Nederlandse Katholieke Bond van handelaren in brandstoffen ‘St. Theobald’, collega M.J.L. Beneker heeft voor dit blad een stuk geschreven over Gijs van Andel.
Hier onder wat artikelen uit de lokale krant n.a.v. zijn overlijden
Iets later, per 1 september dat jaar werd zijn opvolger tot directeur benoemd, Arie Roza. Hij was al sinds 1938 in dienst van het bedrijf. Vanaf dat moment had de familie van Andel na bijna 150 jaar niet de leiding meer over het familiebedrijf.
Nog wat losse feiten:
- In 1938 startte Arie Roza bij de firma als bediende. Hij werkte zich op tot adjunct-directeur (1956) en uiteindelijk tot directeur (1965), tot eind jaren ’80 zou hij verbonden blijven aan het bedrijf.
- Uitbreidings- en wijzigingsvergunning (voor een depot voor industriegassen) verleend op 8 december 1982 (archieven.nl)
- Fa. Teunis van Andel, verkoopkantoor van Gulf Olieproducten voor het aanbrengen van een tankopslag voor benzine in Est aan de Dreef B 32, kadastrale gemeente Est en Opijnen, sectie B, nr. 565, 1951 (http://regionaalarchiefrivierenland.nl)
- De Dordrechtsche Courant, 1937-09-25 : Veevoederbroodfabriek aan het bedrijf toegevoegd (https://www.regionaalarchiefdordrecht.nl/)
- In 1949 had Teunis van Andel een stand op de beurs Hanjito (Nieuwsblad (voor Gorinchem en omstreken), 04/05/1949)
- W. de Stigter 25 jaar in dienst (Nieuwsblad (voor Gorinchem en omstreken), 28/09/1949)
- Lier van Teunis van Andel takelt wagen uit de haven (Nieuwsblad (voor Gorinchem en omstreken), 09/02/1949)
- Lintje B. Krauweel voor 55-jarig dienstverband (De Partisaan, 21/09/1946)
- 125-jarig bestaan 1941 (Nieuwsblad (voor Gorinchem en omstreken), 03/10/1941)
Boven, Gijsbert van Andel, jarenlang directeur van firma Teunis van Andel, naast zijn gewone werk zette hij zich ook vaak in voor de gemeenschap.
5 jaar na zijn overlijden, op Bevrijdingsdag 1970 kreeg het stadspark de naam “Gijsbert van Andelpark”.
Ook bij evenementen leverde Teunis van Andel vaak brandstoffen, zo ook in 1982 bij Gorinchem 600. In augustus 1982 werd Buiten de Waterpoort een ridderspektakel gehouden. Hier een foto van die festiviteiten, met op de achtergrond een wagen van Teunis van Andel.
Er werden ook verschillende acties gevoerd, één actie betrof het sparen van een serie kaarten met de afbeelding van een strip. Alle zes de kaarten vormen een verhaaltje. Ik heb twee van de 6 kaarten. De rest van deze “Muizenserie” ontbreekt…. Het jaartal waarin deze is uitgegeven is me ook niet bekend.
In de jaren ’60 startte het bedrijf ook met het uitgeven van kalenders. Op de kalenders stonden tekeningen. In 1962 verzorgde tekenaar Wim Mol de tekeningen, in 1965 Piet de Hoon.
Kalender 1962 (klik op een afbeelding om te vergroten). Afbeeldingen zijn van de Dalempoort, Giessen-Ouderkerk, Woudrichem en Slot Loevestein.
Kalender 1965 (klik op een afbeelding om te vergroten), met tekeningen van Piet de Hoon.
