Op 26 april 1903 opent Jan (Johannes Bernardus Benedictus Maria, geboren op 11 augustus 1876 te Arnhem) Worm zijn zaak in herenmode artikelen op de Grote Markt 6 (Wijk B nummer 6) in Gorinchem. Hij is dan slechts 27 jaar oud. Hij vestigde zich officieel op 26 juni 1903 in de gemeente Gorinchem, dit was dus pas na de opening van de winkel.
Waarom Jan vanuit Arnhem in Gorinchem terechtgekomen is nog niet duidelijk. Vermoedelijk is hij hier voor zijn liefde, Marie Aben, naartoe gekomen. Hij trouwde in 1905 met haar.
Een aantal maanden voor de opening van de winkel wordt in de Nieuwe Gorinchemse Courant (21 februari 1904) de volgende advertentie van J. Worm afgedrukt, de zaak was toen dus nog niet geopend! Er wordt onder andere geadverteerd voor Engelsche hoeden en American hats. Vermoedelijk voor dit tijd modieuze hoofddeksels die in Gorinchem niet zomaar bij elke winkel te verkrijgen waren. Het adres is al wel Groote Markt 6, waar even later de winkel geopend zal worden.
Mogelijk woonde hij eerst op dit adres en was dit de aanleiding om de winkel te starten.
In 1909 werd een aanvraag gedaan voor een uithangbord, een ‘hoge hoed’ voor het pand aan de Grote Markt. Bij de aanvraag zat onderstaande tekening.
De realisatie van het uithangbord is op onderstaande foto te zien. De foto moet tussen 1909 en 1912 zijn gemaakt.
Zoals in bovenstaande advertenties te zien is werd in 1903 al direct gericht geadverteerd in de verschillende seizoenen.
- Strohoeden in mei
- Sinterklaascadeaus in november
- Ijsmutsen in december
Opvallend is dat de advertenties steeds anders gezet waren. Het adres werd soms zonder huisnummer vermeld. Prijzen werden in deze advertenties ook niet genoemd, er werd ook wel wat algemener geadverteerd. Dan werden er soms ook prijzen vermeld, zoals in deze advertentie uit september 1903:
Op 3 september 1905 wordt in de Nieuwe Gorinchemse Courant voor het eerst vermelding gemaakt van het telefoonnummer 75 dat de winkel van Jan Worm heeft. Opvallend is dat er als adres “Kelestraat” vermeld wordt.
In januari 1906 worden Jan en Marie Worm ouders, hun zoon wordt Wim genoemd (Wilhelmus Cornelis Anthonius Maria), zoals toen gebruikelijk was wordt de geboorte ook in de krant vermeld.
Naast al het werk dat de winkel meebracht zal het met een eerste kind druk geweest zijn voor Jan en Marie, in de krant verschijnen advertenties om hulp in te huren.
In het “Advertentieblad” wordt op 20/04/1906 een nette dagmeid gevraagd en op 11/05/1906, een nette jongen voor wat boodschappen. Uit het feit dat er personeel ingehuurd kon worden kunnen we afleiden dat de winkel goed liep.
Zoon nummer 2 (Cornelis Gerardus Henricus) volgt niet veel later en wordt op 23 augustus 1907 geboren.
Het assortiment wordt ook uitgebreid in de volgende jaren, er wordt geadverteerd voor de verkoop van marine-berets en jongedames- en kinderhoeden.Hierna volgen er ook advertenties voor onder andere overhemden, manchetten en dassen. De zaken bleven goed lopen, er werd wekelijks geadverteerd in de kranten, echter zelden met vermelding van prijzen. In de advertenties werd voornamelijk melding gemaakt van het brede assortiment van goede kwaliteit.
In 1910 verscheen er wel een advertentie waarin prijzen vermeld werden, overhemden voor 2 gulden!
Worm bleef in de volgende periode zijn zaken verder uitbreiden, in 1911 wordt een verkoper gevraagd om langs de deuren te gaan met paard en wagen om de koopwaar aan de man te brengen.
Op 28 september 1912 is de zaak verhuisd naar een mooiere locatie. De aankomende verhuizing wordt al een tijdje van tevoren aangekondigd in de advertenties in de lokale kranten.
Op 7 december 1912 wordt een derde zoon van Anna en Jan Worm geboren, Gerardus Arnoldus Anthonius Worm.
De zaak verhuisde naar de hoek van de Gasthuisstraat en de Arkelstraat (Wijk D nummer 1). Niet ver van de oude locatie vandaan. De telefoon wordt ook opnieuw aangesloten op het Locaal Rijkstelefoonnet (met nummerbehoud!). De nieuwe winkel was gevestigd in het voormalige woonhuis van dokter Chijs (naast arts ook een fervent Oud Gorcum verzamelaar), hij woonde daar tot medio 1900, toen verliet hij Gorinchem (wie er in de tussenliggende periode hebben gewoond is me niet bekend – het pand is in ieder geval verbouwd in de tussenliggende periode).
In het pand is te zien dat dezelfde voordeur met ‘bocht’ aanwezig is als in de voorgaande vestiging op de Grote Markt. Deze deur is meegenomen naar het nieuwe pand.
We zien op bovenstaande de hoek van de Arkelstraat (rechts) met de Gasthuisstraat (links) met de kledingzaak ‘Jan Worm’. Het heeft duidelijk geregend, de straten zijn nat, bij het fietsenrek met opschrift “Hoeden petten Jan Worm” staat een dame schoon te maken. Links, een pand verderop, naast de zaak van Worm is juwelier C. Stolk gevestigd.
Op bovenstaande foto is te zien dat Worm ook het naburige pand (met gevelsteen of reclamebord op de gevel?) in de Gasthuisstraat heeft betrokken. Op het bovenlicht staat ook JAN WORM vermeld. In die etalage zie ik vooral dameshoeden.
Op 2 december 1915 werd ter promotie van het Sinterklaasfeest een stuk in de krant geplaatst met het verhaal dat Sinterklaas incognito ging winkelen met de Redacteur van de Nieuwe Gorinchemse Courant. Hij bezocht verschillende zaken, natuurlijk ook de winkel van Worm, uiteraard is ’t gewoon een leuk stukje reclame, maar zo proef je wel een beetje van de winkel in die periode:
De zaken gingen goed en Worm kon verder uitbreiden. Het pand aan de overzijde van de straat (hoek Arkelstraat / Hoogstraat) werd ook aangekocht. Architectenbureau de Bie heeft de verbouwing uitgewerkt. En op 28 november 1923 werd die winkel geopend.
Op onderstaande foto is de zaak op de hoek Arkelstraat-Hoogstraat goed te zien.
De etalage is goed gevuld met hoeden, duidelijk dat deze nog zeer aanwezig waren in het straatbeeld in die periode. In 1924 komt zoon Wim meehelpen in de zaak.
In de Nieuwe Gorinchemsche Courant van 19 mei 1926 verscheen dit stukje tekst, kennelijk namen automobilisten regelmatig de verkeerde afslag wanneer ze vanuit de Kelenstraat kwamen. Om dit op te lossen werd op de pui van Jan Worm de richting van Utrecht en Dordrecht aangeduid met grote zwarte letters (ik heb hier geen foto’s van kunnen vinden).
In maart 1928 werd in de kranten melding gemaakt over het 25-jarig bestaan van de zaak van Worm. Het is me niet bekend of het jubileum uitbundig gevierd is.
Zoals eerder gemeld lagen de winkels van Worm op een relatief druk kruispunt. Er was natuurlijk lang niet zoveel verkeer als tegenwoordig. Maar toch ging ’t niet altijd goed met het verkeer. De winkelstraten waren nog niet autoluw zoals nu het geval is. In maart 1929 gebeurde er onder andere een ongeval vlak voor de deur, de Leidsche Courant maakte hier melding van (links). In augustus datzelfde jaar gebeurde er nog een ongeval, daar raakte de pui beschadigd meldt het Nieuwsblad in Gorinchem (rechts).
Rond 1930 ziet de herenmodezaak er als volgt uit:
Vervolgens wordt op 20 oktober 1931 op de hoek Gasthuisstraat / Arkelstraat een nieuw pand geopend dat Worm heeft laten bouwen, de architect was L. Groen uit Alkmaar, met opzichter-architect J. de Bie uit Gorinchem. De bouw heeft maanden geduurd, op 23 oktober 1931 vermeldt de Nieuwe Gorinchemse Courant dat na 8 maanden de houten schutting eindelijk wordt verwijderd en het nieuwe pand speciaal voor heeren- en jongensmode ingericht is.
Op onderstaande foto zien we de entree. Het pand was voorzien van stalen ramen, uiteraard zijn die door de Vries Robbé uit Gorinchem geleverd. Het pand is modern uitgevoerd en heeft allure zoals op onderstaande foto te zien is.
Hier onder een advertentie voor de zaak van Jan Worm met een tekening van het (toen nog relatief nieuwe) pand op de hoek van de Gasthuisstraat / Arkelstraat. Deze advertentie komt uit het boekje ‘Mooi Gorinchem’ uitgegeven in augustus 1934. Op de tekening doet het pand een stuk grootser aan dan de werkelijkheid is.
Ook zoon Gerard komt in deze periode in de zaak werken, hij start in 1934. Jan zelf blijft tot 1948 werkzaam in de zaak. In 1948 wordt Jan Worm ook nog even in het zonnetje gezet en benoemd tot ‘lid van verdienste’ tijdens de algemene ledenvergadering van een inkoopcombinatie van Herenmode- en Confectiebedrijven.
Gerard en Wim nemen het stokje dan volledig over. Jan Worm kon niet erg lang van zijn pensioen genieten, hij overleed op 21 februari 1952 op 75-jarige leeftijd en werd op de R.K. begraafplaats aan de Arkelse Onderweg begraven. Zijn vrouw was al enkele jaren daarvoor, op 20 juni 1950, overleden.
Graf Jan Worm en Elisabeth Worm – Aben – RK begraafplaats Gorinchem 
Graf Jan Worm en Elisabeth Worm – Aben – RK begraafplaats Gorinchem
Een in Gorinchem nog bekende naam die ook bij Jan Worm werkte was Theus Hage, hij heeft jarenlang in de zaak gewerkt. Theus, geboren op 17 juni 1926, was enig kind en een markante man. Op onderstaande foto (begin jaren ’50) van een jubileum (vermoedelijk het 50-jarig bestaan in 1953) staat hij in het midden van personeel in de dameszaak.
Links op deze foto staat Gerard Worm, zittend op de stoel Wim Worm, zijn vrouw Nel staat achter hem. Theus Hage staat in het midden met handen op de rug. Helemaal rechts in de lichte jurk staat Wil Mes. Rechts naast Gerard Worm staat Maartje de Leeuw. Het jongetje is vermoedelijk Gerrit Worm (voorheen Geertje, de jongste zoon van Wim Worm). Achter hem staat Adri Killian en naast haar (dus rechts van Theus Hage) staat Sjaan van der Giessen. De dame helemaal achteraan aan de linkerkant is nog onbekend.
Onderstaande foto is weer van een tijdje later. De herenmodezaak met achter de toonbank Theus Hage en Wim Worm, de dame is Mw. Van Rosmalen – Mooreen. Deze foto is van eind jaren ’60.
Het ging de zaak nog steeds voor de wind; in de Gasthuisstraat werd het aangrenzende pand aangekocht waar voorheen firma ‘Simon de Wit’ was gevestigd, het pand is nog een tijdje verhuurd geweest aan firma Palthe, toen zij verhuisden naar de overkant van de Gasthuisstraat was het tijd om de zaak uit te breiden.
Het pand werd verbouwd en bij het hoekpand Gasthuisstraat – Arkelstraat getrokken. De benedenpui werd vernieuwd met onder andere een grote etalageruit, omlijst met koper. Boven de etalageruit werd een brede koperen rand aangebracht, daarboven een drietal groenige ruiten. In augustus 1967 werd de verbouwde zaak geopend.
Een foto van de nieuwe pui is hier onder te zien. Voor de zaak staat een groot ANWB bord om het verkeer, afkomstig van de veerpont Buiten de Waterpoort, de juiste richting op te sturen. Links van Jan Worm zit het Katholiek Militair Tehuis (in het voormalige hotel Monopole).
Op bovenstaande foto is de pas heropende zaak te zien, de winkel staat vol bloemstukken. Aan de kapstok hangt een hoge herenhoed. Achter de kapstok hangt een prent van de stad Gorinchem (reflectie is in de spiegel te zien).
In Gorinchem waren ook met regelmaat veemarkten, deze zorgden voor veel drukte in de stad. De handelende boeren kwamen ook regelmatig voor een pet de zaak van Worm binnen (natuurlijk met vieze voeten). Om de parketvloeren niet al te vies te laten worden werd dan op de marktdagen zaagsel gestrooid over de vloer, zo was het beter schoon te houden. De parketvloer werd overigens goed onderhouden. Elke zaterdag na sluitingstijd werd deze door Theus Hage geboend.
Leuk om te weten is ook dat Ridder van Rappard, burgemeester van Gorinchem, ook regelmatig kwam winkelen bij Jan Worm samen met zijn vrouw. Dames die in de herenmodezaak kwamen werden een kruk aangeboden waar ze even rustig op konden gaan zitten terwijl de man ging passen.
Het personeel dat bij Worm werkte kreeg ook 10% korting op aankoop van kleding. Maar er werd niet alleen kleding verkocht. Er werden ook dingen verhuurd. Jan Worm verhuurde bijvoorbeeld ook hoge hoeden. Toen Hannie Ermstrang in de periode 1958-1962 bij Jan Worm winkelmeisje was ging dat op de volgende wijze. Wanneer de hoge hoeden terug gebracht werden moesten die weer glad gestoomd worden.
Op een gasstelletje werd in een keteltje met tuit water gekookt tot er stoom uit kwam dan draaide ze de hoed door de stoom en met een gladde borstel werd met de pool mee de hoed glanzend gestreken. Dan was de hoed klaar voor de volgende huurder.
Eind jaren ’60 heeft mijn tante, Frans van Baalen – de Kuiper, ook een tijdje in de dameszaak van Worm gewerkt, hier nog een tweetal foto’s uit die periode.
Uiteindelijk sluiten de deuren van de winkels in 1974. De zaak houdt een opheffingsuitverkoop eind 1973 en dan is het klaar. Er is geen opvolger om de zaak voort te zetten (Gorcumse courant, 17/01/1974)…..
Nadat de zaak gesloten is betrekt de firma Sommer het pand op de hoek van de Arkelstraat/Hoogstraat. Theus Hage zet zijn carrière in de modewereld voort en gaat bij de firma Hamberg werken aan de overkant van de straat. Hoe het de rest vergaan is is me niet bekend……
In de Facebook groep Oud Gorinchem kwamen verschillende foto’s langs van leden die nog artikelen van Jan Worm in hun bezit hadden, hier een selectie van de foto’s:
Hannie werd aangenomen en werkte in de periode 1958-1961 als winkelmeisje in de Herenmodezaak bij Jan Worm. Om klanten op de juiste manier te helpen werd een boekje gegeven “Waarmee kan ik u dienen?” met daarin etiquette hoe men klanten behoorde te benaderen. Dit vonden de heren Worm erg belangrijk. Hier nog een paar foto’s van het boekje dat Hannie heeft ontvangen. Het juist benaderen van de clientèle, het kennen van de klant was een erg belangrijk onderdeel van het inwerkproces.
Waarmee kan ik u dienen 1958 
Waarmee kan ik u dienen 1958 
Waarmee kan ik u dienen 1958
Tot slot nog een leuke anekdote aangaande “Jan Worm” uit het blad van de historische vereniging Den Ouden Dijk uit Herwijnen uit 1998:
Hier volgen nog een aantal losse foto’s waarop de winkels van Jan Worm (deels) zichtbaar zijn.
(Foto Anneke de Klerk, juli 2019)
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Gerard Worm ook ingedeeld als E.H.B.O’er in Blokploeg 4, zo blijkt uit een schrijven uit 1943 ten aanzien van de indeling van de E.H.B.O. ploegen van de Luchtbeschermingsdienst:In de begeleidende brief stond dat ze bij luchtalarm niet in actie hoefden te komen, alleen bij bominslagen in of nabij hun blok.
(p.f. staat voor prettige feestdagen)
– Barry van Baalen
